Zgodnie z art. 75 ust. 1 KN nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela, a także jeśli:

• nierzetelnie realizują zadania związane z powierzonym im stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę,
• nie wspierają każdego dziecka w jego rozwoju,
• nie dążą do pełni własnego rozwoju osobowego,

• nie kształcą i nie wychowują dzieci w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka,
• nie dbają o kształtowanie u dzieci postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

Za uchybienia przeciwko porządkowi pracy, w rozumieniu art. 108 Kodeksu pracy, wymierza się nauczycielom kary porządkowe zgodnie z Kodeksem pracy.

Karta nauczyciela przewiduje, że karami dyscyplinarnymi dla nauczycieli są:

• nagana z ostrzeżeniem,
• zwolnienie z pracy,
• zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie trzech lat od ukarania,

• wydalenie z zawodu nauczycielskiego.

Ważne!

Kary dyscyplinarne wymierza komisja dyscyplinarna, a wymierzenie kary wydalenia  z zawodu nauczycielskiego jest równoznaczne z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim. Odpis prawomocnego orzeczenia wraz  z uzasadnieniem włącza się do akt osobowych nauczyciela, a obowiązek wykonania postanowień o ukaraniu dyscyplinarnym nauczyciela spoczywa na dyrektorze szkoły.

Przykłady uchybienia godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela:

• nieuczestniczenie w zebraniach rady pedagogicznej bez usprawiedliwienia,
• stosowanie przemocy fizycznej, naruszenie nietykalności cielesnej,
• stosowanie przemocy psychicznej (w stosunku do uczniów lub nauczycieli), naruszenie godności osobistej, np. wyśmiewanie, dokuczanie, szykanowanie,
• niska kultura słowa (agresja słowna, wulgarne słownictwo),
• czyny nierządne, molestowanie seksualne,
• wykorzystywanie stosunku zależności w celu wymuszania pożądanych zachowań i działań, 

• szantaż, korupcja, czerpanie korzyści materialnych,
• brak nadzoru nad dziećmi w czasie zajęć organizowanych przez szkołę,
• narażenie uczniów na niebezpieczeństwo utraty zdrowia lub życia,
• poświadczenie nieprawdy, fałszowanie dokumentów,
• nieetyczne zachowania (np. nieprzestrzeganie tajemnicy rady pedagogicznej, oszczerstwa),
• propagowanie rasizmu,             szerzenie         nienawiści,                 na          portalach społecznościowych, 

• brak reakcji na łamanie prawa przez nauczycieli i dzieci,
• porzucenie pracy.

Przepisy prawa nie przewidują procedury zawiadamiania o popełnieniu przewinienia dyscyplinarnego przez nauczyciela ani też formy i treści ewentualnego zawiadomienia. Nie wskazują również, by dyrektor miał obowiązek doprowadzenia do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przeciwko nauczycielowi, który dopuścił się przewinienia dyscyplinarnego. Dyrektor nie jest bowiem stroną postępowania dyscyplinarnego, ale w praktyce pismo wystosowane przez niego do wojewody może stanowić wystarczającą podstawę do wszczęcia postępowania wyjaśniającego.

Zasady i przebieg postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli

Zasady i przebieg postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli uregulowane zostały w przepisach rozdziału 10 KN oraz w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 czerwca 2016 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego, które reguluje m.in.:

• zadania rzecznika dyscyplinarnego dla nauczycieli działającego przy komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji i odwoławczej komisji dyscyplinarnej,
• szczegółowy przebieg              postępowania         wyjaśniającego,               postępowania

dyscyplinarnego w pierwszej instancji i postępowania odwoławczego,

• szczegółowe warunki i sposób przeprowadzania dowodów w postępowaniu wyjaśniającym i dyscyplinarnym,
• zakres informacji zawartych w postanowieniu o umorzeniu postępowania wyjaśniającego,
• szczegółowy tryb rozpatrywania zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego,
• zakres informacji          zawartych          we         wniosku              o             wszczęcie            postępowania

dyscyplinarnego,

• zakres informacji zawartych w orzeczeniu dyscyplinarnym,
• szczegółowy tryb wznawiania postępowania dyscyplinarnego.

Kto wymierza kary dyscyplinarne?

Do orzekania w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli właściwe są komisje dyscyplinarne pierwszej i drugiej instancji. W sprawach dyscyplinarnych nauczycieli orzekają w pierwszej instancji komisje dyscyplinarne przy wojewodach dla nauczycieli wszystkich szkół na terenie województwa.Drugą instancją w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli jest odwoławcza komisja dyscyplinarna przy ministrze właściwym ds. oświaty i wychowania, a w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli szkół artystycznych – odwoławcza komisja dyscyplinarna przy ministrze właściwym ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, powołane do rozpatrywania odwołań od orzeczeń komisji dyscyplinarnych przy wojewodach. Natomiast od prawomocnych orzeczeń odwoławczych ww. komisji stronom przysługuje odwołanie do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego sądu apelacyjnego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem.

Ważne!

Do rozpatrzenia takiego odwołania mają zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o apelacji. Od orzeczenia sądu apelacyjnego kasacja już nie przysługuje.

Skład komisji dyscyplinarnych:

• członków komisji powołuje się spośród nauczycieli mianowanych, również nauczycieli zatrudnionych w urzędach organów administracji rządowej na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych,
• członków komisji powołują, odwołują i ustalają ich liczbę oraz funkcje wojewoda lub właściwy minister, przy którym ta komisja działa, w porozumieniu ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli,
• kandydatów do komisji wraz z podaniem uzasadnienia zgłaszają organy administracji rządowej lub samorządowej oraz rady pedagogiczne szkół.

W celu przeprowadzenia czynności mających ustalić zasadność zarzutu uchybienia godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela oraz okoliczności przewinienia organ, przy którym działa komisja, wyznacza rzecznika dyscyplinarnego i jego zastępców. Wniosek rzecznika dyscyplinarnego o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego lub jego postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego albo wniesienie zażalenia lub odwołania wymagają zatwierdzenia przez organ, który wyznaczył rzecznika dyscyplinarnego w sprawie.

Etapy postępowania dyscyplinarnego

Etap 1. Postępowanie wyjaśniające

Organ, przy którym działa komisja, po otrzymaniu wiadomości o uchybieniu godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela albo o toczącym się przeciw niemu lub zakończonym postępowaniu karnym               niezwłocznie               poleca   rzecznikowi       dyscyplinarnemu przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego.

Etap 2. Wniosek o wszczęcie postępowania

Po złożeniu przez rzecznika dyscyplinarnego wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego przewodniczący komisji wyznacza skład orzekający. Komisje dyscyplinarne wydają orzeczenia po przeprowadzeniu rozprawy oraz po wysłuchaniu głosów rzecznika dyscyplinarnego i obwinionego lub jego obrońcy.

Etap 3. Postępowanie przed komisją pierwszej instancji

Postępowanie przed komisją pierwszej instancji może zakończyć się wydaniem  orzeczenia o:

• ukaraniu, mocą którego uznaje obwinionego winnym w całości lub w części zarzucanego mu czynu i wymierza karę dyscyplinarną,
• uniewinnieniu, w przypadku gdy: o postępowanie dyscyplinarne nie potwierdziło popełnienia przez nauczyciela zarzucanego mu czynu,
  • zarzucany czyn nie zawiera znamion uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN;
• umorzeniu postępowania dyscyplinarnego, jeżeli: o za popełniony czyn nauczyciel został ukarany karą porządkową zgodnie z art. 108

Kodeksu pracy, o nauczyciel, w chwili popełnienia zarzucanego czynu, nie był zatrudniony na stanowisku nauczyciela w jednostkach organizacyjnych, o których mowa w art. 1 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1a i 2 KN,

• nauczyciel zmarł,
• postępowanie dyscyplinarne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone lub wcześniej wszczęte toczy się,
• nastąpiło przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Etap 4. Postępowanie odwoławcze

Od orzeczenia komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji rzecznikowi dyscyplinarnemu i obwinionemu lub jego obrońcy przysługuje prawo wniesienia odwołania. Wniesienie odwołania wstrzymuje wykonanie orzeczenia. Odwołanie wnosi się na piśmie w dwóch egzemplarzach do komisji, która wydała orzeczenie, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Przewodniczący komisji przesyła niezwłocznie odwołanie do odwoławczej komisji dyscyplinarnej wraz z aktami oraz stwierdzeniem, czy odwołanie zostało wniesione w terminie, a odpis odwołania – stronie przeciwnej. Orzeczenie komisji, od którego nie zostało w terminie wniesione odwołanie lub wniesione odwołanie cofnięto, jest prawomocne i podlega wykonaniu.

Po przeprowadzeniu rozprawy odwoławcza komisja dyscyplinarna:

• utrzymuje w mocy zaskarżone orzeczenie,
• uchyla orzeczenie w całości lub w części i wydaje nowe orzeczenie,
• uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji do ponownego rozpoznania; komisja może wskazać, jakie okoliczności komisja dyscyplinarna pierwszej instancji powinna wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy.

Ważne!

Orzeczenie odwoławczej komisji dyscyplinarnej jest prawomocne z chwilą jego ogłoszenia. Prawomocne orzeczenie podlega wykonaniu przez dyrektora szkoły,  a w stosunku do dyrektora szkoły – przez organ prowadzący szkołę.

Apelacja od prawomocnych orzeczeń komisji dyscyplinarnych

Od prawomocnego orzeczenia odwoławczej komisji dyscyplinarnej rzecznikowi dyscyplinarnemu i obwinionemu lub jego obrońcy przysługuje odwołanie do sądu apelacyjnego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem odwoławczej komisji dyscyplinarnej, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Do rozpatrzenia odwołania stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o apelacji, a od orzeczenia sądu apelacyjnego nie służy skarga kasacyjna.

Centralny Rejestr Orzeczeń Dyscyplinarnych

Zgodnie z art. 85w KN minister właściwy ds. oświaty i wychowania prowadzi centralny rejestr orzeczeń dyscyplinarnych, w którym gromadzi się informacje o nauczycielach prawomocnie ukaranych karami dyscyplinarnymi, o których mowa w art. 76 ust. 1 pkt 3 i 4 KN, oraz informacje o zawieszeniu nauczyciela w pełnieniu obowiązków, o którym mowa w art. 85t ust. 1–3 KN.

Ministerialny rejestr zawiera:

• dane identyfikujące nauczyciela – nazwisko, imię lub imiona, płeć, datę i miejsce urodzenia, imiona rodziców, obywatelstwo lub obywatelstwa, miejsce zamieszkania, numer PESEL, a w przypadku braku tego numeru – numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość,
• rodzaj orzeczonej kary dyscyplinarnej oraz okres ukarania,
• oznaczenie komisji dyscyplinarnej, która wydała prawomocne orzeczenie o ukaraniu karą dyscyplinarną, oraz sygnaturę akt sprawy,
• datę wydania oraz uprawomocnienia się orzeczenia,
• datę i miejsce popełnienia czynu, którego dotyczy orzeczenie,
• datę doręczenia nauczycielowi orzeczenia,
• informację o zawieszeniu nauczyciela w pełnieniu obowiązków oraz o okresie zawieszenia.

Rejestr prowadzony jest w systemie teleinformatycznym, a administratorem danych zgromadzonych w rejestrze jest MEN.

Prawo do uzyskania informacji z rejestru przysługuje m.in. dyrektorowi szkoły – w stosunku do osoby ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela oraz nauczycieli zatrudnionych w danej szkole.

Ważne!

Każdy ma prawo do uzyskania informacji, czy jego dane osobowe zgromadzone są  w rejestrze, a jeśli dotyczy to osoby, której dane osobowe znajdują się w rejestrze, na jej wniosek udostępnia się informację o treści wszystkich danych dotyczących tej osoby.

Składanie wniosku przez dyrektora szkoły

Dyrektor szkoły składa wniosek o udzielenie informacji z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych, jeżeli:

• ustalił za pomocą narzędzia informatycznego udostępnionego przez ministra właściwego ds. oświaty i wychowania (wyszukiwarka CROD, dostępna tylko dla dyrektorów szkół, w strefie dla zalogowanych SIO), że numer PESEL nauczyciela lub osoby ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela znajduje się w rejestrze,
• nauczyciel lub osoba ubiegająca się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela nie posiadają numeru PESEL.

Wniosek składa się na formularzu w postaci papierowej albo postaci elektronicznej i zgodnie z Rozporządzeniem z dnia 26 sierpnia 2016 r. w sprawie wzoru formularza wniosku o udzielenie informacji z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych musi zawierać:

• dane wnioskodawcy – imię i nazwisko osoby lub nazwę podmiotu mającego prawo do uzyskania informacji z rejestru oraz adres do korespondencji,
• dane osobowe osoby, której dotyczy wniosek – nazwisko, imię lub imiona, płeć, datę i miejsce urodzenia, imiona rodziców, obywatelstwo lub obywatelstwa, miejsce zamieszkania, numer PESEL, a w przypadku braku tego numeru

– numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość,

• uzasadnienie,
• wskazanie rodzaju i zakresu danych, które mają być przedmiotem informacji,
• datę i miejsce sporządzenia wniosku.

Ważne!

Wniosek w postaci papierowej zawiera podpis wnioskodawcy, a wniosek w postaci elektronicznej powinien być uwierzytelniony przy użyciu mechanizmów określonych  w art. 20a ust. 1 albo 2 Ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz zawierać adres elektroniczny wnioskodawcy. Jeśli wniosek nie spełnia ww. warunków, pozostawia się go bez rozpatrzenia.

Dyrektor szkoły, korzystając z wyszukiwarki w SIO (strefa dla zalogowanych dyrektorów szkół, tylko na login i hasło dyrektora), powinien po wpisaniu numeru PESEL nauczyciela zatrudnionego w danej szkole lub osoby ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku nauczyciela w tej szkole ustalić, czy wpisany numer znajduje się w CROD. Po wpisaniu numeru PESEL i kliknięciu przycisku [Sprawdź] pojawią się informacja albo komunikat:

• informacja, że PESEL XXXXXXXXXXX nie znajduje się w bazie PESEL CROD (wraz z datą i godziną wygenerowania informacji); jeżeli wpisany numer PESEL nie znajduje się w CROD – wyświetlony komunikat dyrektor szkoły powinien pobrać w formacie PDF, wydrukować i załączyć do teczki akt osobowych nauczyciela (dokument ten jest równoważny z informacją wystawioną przez MEN),
• komunikat „Aby uzyskać informację z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych, należy złożyć wniosek w postaci elektronicznej”. Tylko wtedy dyrektor szkoły jest uprawniony do złożenia wniosku do MENu (za pomocą e-PUAP) – jeżeli wpisany numer PESEL znajduje się w bazie PESEL CROD.

Ważne!

Jeśli numer PESEL ukaranego nauczyciela znajduje się w bazie numerów PESEL CROD pojawi się komunikat „Aby uzyskać informację z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych, należy złożyć wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej”. Tylko wtedy dyrektor szkoły jest uprawniony do złożenia wniosku za pomocą e-PUAP lub  w postaci papierowej do Centralnego Rejestru Orzeczeń dyscyplinarnych w celu uzyskania informacji o rodzaju kary lub zawieszeniu w wykonywaniu czynności nauczyciela.

Zmiany w KN od 1 września 2019 r.

Zawieszenie nauczyciela w pełnieniu obowiązków

Dyrektor szkoły może zawiesić w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący dyrektora szkoły, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne lub złożono wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, jeżeli ze względu na powagę i wiarygodność wysuniętych zarzutów celowe jest odsunięcie nauczyciela od wykonywania obowiązków w szkole. W sprawach niecierpiących zwłoki nauczyciel lub dyrektor mogą być zawieszeni przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Dyrektor zawiesza w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący – dyrektora, jeżeli wszczęte postępowanie karne lub złożony wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczą naruszenia praw i dobra dziecka.

Ważne! 

Nauczyciel lub dyrektor szkoły zostają z mocy prawa zawieszeni w pełnieniu obowiązków w razie ich tymczasowego aresztowania lub w razie pozbawienia wolności w związku  z postępowaniem karnym.Zawieszenie w pełnieniu obowiązków nie może trwać dłużej niż sześć miesięcy, chyba że przeciwko nauczycielowi lub dyrektorowi szkoły toczą się jeszcze postępowanie karne lub postępowanie dyscyplinarne, w związku z którymi nastąpiło zawieszenie.

W tym okresie wynagrodzenie zasadnicze nauczyciela może ulec ograniczeniu, a tymczasowo aresztowanego ulega ograniczeniu najwyżej do połowy, w zależności od stanu rodzinnego nauczyciela, począwszy od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zawieszenie. W okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków nie przysługują również dodatki oraz wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, a w okresie odbywania kary pozbawienia wolności nauczycielowi nie przysługuje wynagrodzenie. Powyższe zasady dotyczą także nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.Jeżeli postępowanie dyscyplinarne lub karne zakończy się umorzeniem z braku dowodów winy albo wydaniem orzeczenia lub wyroku uniewinniającego, nauczycielowi należy zwrócić zatrzymane kwoty wynagrodzenia.

Ważne!

Za okres zawieszenia wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe nie przysługuje i nie może podlegać zwrotowi, nie przysługują też dodatki do wynagrodzenia, w związku z czym, mimo ewentualnej wypłaty rzeczonych dodatków na rzecz nauczyciela, brak jest podstaw do uwzględnienia żądania zapłaty odsetek za opóźnienie w wypłacie tych kwot (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2011 r., III PK 62/10). 

Zatarcie skazania dyscyplinarnego

Pewne obowiązki ciążą na dyrektorze także po zakończeniu postępowania dyscyplinarnego, ustawodawca przewidział bowiem zatarcie skazania dyscyplinarnego polegające na uznaniu wymierzonej kary dyscyplinarnej za niebyłą. Dotyczy to kary:

• nagany z ostrzeżeniem,
• zwolnienia z pracy,
• zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania nauczyciela do zawodu w ciągu trzech lat od ukarania.

Do zatarcia skazania dochodzi po upływie trzech lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu, z wyjątkiem kary zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania do zawodu, która ulega zatarciu w terminie sześcioletnim. Jednakże w razie ponownego prawomocnego ukarania nauczyciela w okresie przed zatarciem skazania terminy zatarcia skazania dla pierwszego ukarania liczy się od dnia doręczenia prawomocnego orzeczenia o ponownym ukaraniu. 

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2016 r.

w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego (Dz.U. z 2016 r. poz. 741),

• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460 ze zm.),
• Ustawa z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 700 ze zm.),
• Rozporządzenie z dnia 26 sierpnia 2016 r. w sprawie wzoru formularza wniosku o udzielenie informacji z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1378),
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.).

Roman Lorens

Specjalista prawa oświatowego, 

trener, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli, wieloletni wykładowca.